Uncategorized
In Haifa, a university serves as a base for Arab-Jewish coexistence — and a place to tackle global problems
HAIFA — On a recent chilly morning, six Israeli Druze women gathered in a room at the University of Haifa library to discuss the joys and frustrations of living in a modern, Jewish, largely secular country.
Chatting in Arabic and Hebrew, many of the women, all students at the university, spoke about the challenges of balancing their traditional Druze identity with their modern Israeli aspirations.
“I spend two hours each way to come to school. But my education is so important, I’d do it even if I spent 10 hours a day,” said Walaa Bader, 20, an Arabic literature and music major from Horfeish, a Druze village of some 6,000 souls near the Lebanese border.
Adan Bader, 22, said she became secular four years ago in part to focus on her studies.
“I was a religious girl, but our religion doesn’t encourage young women to study,” she said. “At this stage of my life, I wasn’t ready for a full commitment to my religion.”
The get-together was part of a series of weekly meetings organized by Yael Granot, director of social engagement at the University of Haifa’s student dean office. It’s part of the university’s larger social and educational mission: to serve Israel’s Arab population and build bridges between Israeli Arabs and Jews.
Aside from being a world-class center for higher learning with over 18,000 students, the university runs various coexistence programs to facilitate dialogue and mutual respect between Jewish and Arab students. One is the Jewish-Arab Community Leadership Program, which facilitates dialogue and multicultural social interaction through joint community projects.
“In addition to creating scientific knowledge, our main mission is the expansion of professional opportunities for all members of society,” University of Haifa President Ron Robin said when he began his tenure as president. “We embrace the rich tapestry of communities that make up Israeli society.”
Approximately 40% of the university’s students are Arabs, including some 300-400 Druze women. Druze constitute an Arabic-speaking faith group with some 150,000 adherents in Israel, most of whom live in highly conservative villages in northern Israel. About 70% of all Arab students at the University of Haifa are women.
“We’re very proud to be Druze, and very proud to be Israeli,” said Bader. “But we are doubly marginalized because, even within the Arab minority, we’re not Muslims. And the Basic Law puts a question mark on our sense of belonging to Israeli society,” she said, referring to a 2018 law enshrining Israel’s identity as a Jewish state that many Arab Israelis complained relegated them to second-class status.
Granot sees her role as helping the Druze students balance their personal backgrounds with their academic and professional interests. The Druze women in her group recently created mentoring groups for Druze teenagers to encourage them to pursue higher education.
This approach is part and parcel of the university’s mantra of “thinking locally and acting globally.”
Druze high school students discuss “soft skills” with University of Haifa student mentors during a weekly meeting in the northern Galilee village of Horfeish, Israel. (Amal Merey)
On the local level, the university is trying to create a new broad and inclusive middle class. Its campus, located in a part of Israel with significant Jewish and Arab populations, strives to serve as an oasis of coexistence. Among the university’s joint community projects is Hai-fa Innovation Labs, a start-up incubator whose programs focus on social innovation and impact entrepreneurship.
On the global level, this university located on the Carmel mountains with sweeping views of the Mediterranean Sea has a strong research focus on the environment. At the university’s Leon H. Charney School of Marine Sciences, scientists are studying how to improve seawater desalination — a major source of Israel’s water supply. Among the elements most critical to sustainable desalination, experts say, are ensuring the quality of drinking water while reducing byproducts of the desalination process. The school is actively monitoring these issues to protect Israel’s coastal and marine environments and provide guidance globally for how to replicate successes worldwide.
The university’s Leon Recanati Institute for Maritime Studies is partnering with the Scripps Center for Marine Archeology at the University of California San Diego to investigate the long-term impacts of climate change and rising sea levels in the eastern Mediterranean.
Students and scientists at the Charney school are exploring the viability of using ocean plants as sustainable food sources to meet the needs of the globe’s rapidly expanding human population.
As the university celebrates its 50 th year, it has aligned its academic strategic plan with the United Nations’ 17 Sustainable Development Goals (SDGs) aimed at eliminating poverty, hunger and discrimination worldwide.
On a concrete level, the university has mounted a $150 million fundraising campaign to build infrastructure, expand research areas and update its technology.
Back in Granot’s group, students are figuring out their own ways to effect change.
“We put a great emphasis on providing tools for social entrepreneurship and letting students work and find their own voice for social change,” Granot said.
In one initiative, the group asked 15 local Israeli municipalities to identify a cause or problem they’d like the students to tackle.
In Acre, a city in northern Israeli that saw violence break out between Arabs and Jews during Israel’s 2021 conflict with Hamas in Gaza, 10 students — five Arabs and five Jews — worked together to map out challenges. They came up with a plan in which Jewish and Arab youth in Acre would create joint tours in Hebrew and Arabic for local schools. The students get about $2,850 each for their participation and are expected to volunteer 140 hours a year. The tours are expected to begin in the coming months.
The university also has enlisted two institutions, Beit HaGefen and the Boston-Haifa Partnership, for a project in which students are encouraged to utilize their creativity, activism and aspirations to design initiatives and opportunities for shared spaces in Haifa. In the program, 15 students of diverse backgrounds — native-born Israeli Jews, Arabs, Christians and Druze, as well as new immigrants from Russia, Ukraine and Ethiopia — meet on Tuesdays with local entrepreneurs while conducting tours of Haifa.
“Our main objective is to get them to know their city, with all its challenges and complexities, and make them into active citizens working toward social change,” Granot said. “Even people born here don’t really understand the richness of this city. We’d like them to experience that.”
—
The post In Haifa, a university serves as a base for Arab-Jewish coexistence — and a place to tackle global problems appeared first on Jewish Telegraphic Agency.
Uncategorized
Secular Jews speak Yiddish in Israeli TV series ‘Makom Sameach’
במשך פֿון די לעצטע יאָרן קען מען אויף דער ישׂראלדיקער טעלעוויזיע באַמערקן אַלץ מער דיאַלאָג אויף ייִדיש.
געוויינטלעך הערט מען ייִדיש אין סעריעס וועגן דער פֿרומער וועלט, ווי „שטיסל“ אָדער „קוגל“, אָדער בײַ היסטאָרישע פֿילמען און סעריעס וואָס פֿאַרנעמען זיך מיט סעקולערע ייִדן. קומט די נײַע סעריע „מקום שׂמח“ („אַ גליקלעך אָרט“), אויפֿן קאַנאַל „כּאן 11“, און ווײַזט ווי דווקא חילונים (סעקולערע ייִדן) — הײַנטצײַטיקע תּל-אָבֿיבֿער — רעדן ייִדיש.
אין דער פּראָגראַם זעט מען ווי נערוועזע אַשכּנזישע געשטאַלטן זוכן אַ מער אינטערעסאַנט לעבן אַנטקעגן די נודנע „געוווינהייטן“ פֿון מאָנאָגאַמיע, פּרנסה און דעם זאָרגן זיך סײַ פֿאַר זייערע קינדער, סײַ פֿאַר זייערע עלטערן, ייִדן פֿון דער שארית-הפּליטה.
דער טיטל „מקום שׂמח“ נעמט זיך פֿונעם באַגריף בײַ פּסיכאָטעראַפּיע, וווּ מע עצהט מענטשן וואָס לײַדן פֿון אַ נערוועז-אַטאַקע, זיי זאָלן זיך אויסמאָלן אַ באַקאַנט היימיש אָרט וואָס קען זיי אַ ביסל באַרויִקן. נועה קאָלער, די שעפֿערין פֿון דער סעריע בשותּפֿות מיט רם נהרי, איז מסתּמא באַווירקט געוואָרן פֿון דער בראַסלעווער פֿילם-רעזשיסאָרין רמה בורשטיין, וואָס איז געווען איר רעזשיסאָרין אין דעם דערפֿאָלגרײַכן פֿילם „לעבֿור את הקיר“ (אַריבער דער וואַנט, 2016). מע קען זאָגן אַז די געשטאַלטן וואָס טראָגן מיט זיך די דורותדיקע טראַוומע און ווײַזן אַ טענדענץ צו מעלאַנכאָליע און נערוועזקייט, קוקן זיך די אויגן אויס אויף מקיים צו זײַן ר׳ נחמנס מצווה „לִהְיוֹת בְּשִׂמְחָה תָּמִיד“ — דאָס כּסדרדיקע זוכעניש נאָך אַן אייגן גליקלעך אָרט.
בײַם צענטער פֿון דער סעריע שטייט דאָס געשטאַלט פֿון ורד (ווערעד) קאָנפֿאָרטי, מײַסטעריש געשפּילט פֿון קאָלער אַליין. ווי עס פּאַסט פֿאַר אַ מענטש מיט אַזאַ משפּחה-נאָמען, וואָס זי האָט געקראָגן פֿון איר מאַן בען קאָנפֿאָרטי (דער אַקטיאָר אַבֿיהו פּנחסובֿ), זוכט זי אין משך פֿון די אַכט קאַפּיטלען שפּורן פֿון „קאָמפֿאָרט“, אַ טרייסט אין איר ליבע־ און משפּחה־לעבן. ס׳איז אָבער בכלל ניט קלאָר, אַז פֿון איר מאַן וועט זי אָט די געוווּנטשענע טרייסט טאַקע געפֿינען. אויף דער זײַט וואַרט אויף איר דער צוציִיקער גײַסטיקער היילער יותּם אַזולײַ (עידן חבֿיבֿ), וואָס פֿאַרקערפּערט, דורך זײַן פֿיזיק און סענסיטיווקייט, אַ שאַרפֿע סתּירה צו ורדס בערישן מאַן. די משפּחה-פּאַטאָלאָגיע פֿאַרפּלאָנטערט זיך נאָך מער ווען ורד שטעלט אָן יותּם צו פּרוּוון היילן איר עקשנותדיקע מאַמע, נעמי ווײַסבאַך (די קאָמישע אַקטריסע תּיקי דײן) פֿון צוקערקרענק, און דערבײַ אויסמײַדן די אַמפּוטירונג פֿון איר פֿוס.
אין דער סעריע מישן די ייִנגערע העלדן אַרײַן געוויסע ייִדישע פֿראַזעס אין זייער העברעיִש, אָבער די צוויי העלדינס פֿונעם עלטערן דור רעדן צווישן זיך טאַקע אַ פֿליסיקן ייִדיש. די צוויי פֿרויען זענען ורדס מאַמע, נעמי, און איר קוזינקע, די פּאַרטיזאַנערקע דבֿורה שלוש — אַ משפּחה-נאָמען וואָס ווערט געוויינטלעך אַסאָצייִרט מיט די ספֿרדישע בויערס פֿון דער שטאָט תּל-אָבֿיבֿ.
דבֿורה ווערט געשפּילט דורך לאה קעניג, וואָס איז שוין אין די נײַנציקער. קעניגס עלטערן האָבן נאָך געשפּילט אין דער ווילנער טרופּע. די רעזשיסאָרן קאָלער און נהרי האָבן באַשלאָסן אַז צווישן זיך זאָלן די עלטערע פֿרויען פֿירן גאַנצע שמועסן אויף ייִדיש. בײַ די קרעדיטן בײַם סוף באַצייכנט מען די ייִדיש־לערערין מרים טרין מיטן טיטל „מתרגלת ייִדיש“, ד״ה די וואָס האָט רעפּיטירט מיט די אַקטריסעס די ייִדיש־שפּראַכיקע רעפּליקן, בעיקר מיט תּיקי דיין וואָס רעדט נישט קיין ייִדיש. דיין האָט זיך אַפֿילו אַ ביסל באַקלאָגט וואָס זי מוז דאָס טאָן. קעניג, בכל-אופֿן, לויבט דיינס ייִדיש.
איין בײַשפּיל פֿון אַ ייִדישן דיאַלאָג אין דער סעריע זעט מען בײַם אָנהייב פֿונעם זעקסטן קאַפּיטל, „סודות חבֿויים“ (באַהאַלטענע סודות). דבֿורה און נעמי טרעפֿן זיך און פֿירן אַזאַ שמועס:
— שלום דבֿורה
— ערשטנס, אַנטשלודיקט זיך בײַ מיר.
— נו, באמת. האָסט אַ פֿרענקישן כּבֿוד.
— אויב דו ביסט געקומען אַהער, מיך נאָך אַמאָל באַליידיקן, קאָנסטו שוין צוריקגיין.
— וואָס שוין האָב איך דיר געזאָגט? איך בין געווען נערוועז און ס׳איז מיר אַרויס — „כּוס אמא שלך!“ צוליב דעם „כּוס אמא שלך“ מישפּטסט מיך אַזוי שווער?
ס׳רובֿ צוקוקער, וואָס קענען סײַ ייִדיש סײַ העברעיִש, לאַכן ווען זיי הערן ווי פֿון דיינס מויל, דער אַלטער ייִדישער באָבען, לאָזט זיך אַרויס די זאַפֿטיקע ישׂראלדיקע קללה „כּוס אמא שלך“. אַנדערע האַלטן דעם אויסדרוק אָבער ווי צו וווּלגאַר און איבערגעטריבן אין דעם קאָנטעקסט. אָבער אַזוי ווערט דער אַלטער סטערעאָטיפּ וועגן ייִדיש אין אַ געוויסן מאָס איבערגעקערט: די פּראָסטע קללה וואָס האָט זיך בײַ נעמין אַרויסגעכאַפּט מיט יאָרן צוריק און דערבײַ קאַליע געמאַכט די באַציִונגען צווישן די צוויי ייִדענעס איז דווקא אַ העברעיִשעאַראַבישע (דיינס געשטאַלט איז אַ ישׂראלי), בעת דבֿורה, די עלטערע „מער ייִדישלעכע“ פֿרוי דאָ, קאָן בשום-אופֿן נישט פֿאַרטראָגן צו הערן אַזאַ וווּלגאַרע פֿראַזע. אָט די בולטע איראָניע וואָס שײך די סטערעאָטיפּן פֿון העברעיִש־רעדער און ייִדיש־רעדער העלפֿט דאָ שאַפֿן אַ שאַרפֿע און אַמוזירנדיקע סצענע.
קאָלער, וואָס קומט פֿון אַ משפּחה מיט לעבן-געבליבענע פֿון חורבן, האָט אויף אַן אינטערוויו אין 2024 דערציילט, אַז זי איז אויפֿגעוואַקסן אין אַ היים פֿול מיט הומאָר. „די באָבע פֿלעג זיך וויצלען, ווען היטלער האָט זיך באַוויזן אויף דער טעלעוויזיע, זאָגנדיק אַז דער ימח־שמוניק איז ׳אַ חבֿר מײַנער׳. אָבער דאַן איז געקומען דער 7טער אָקטאָבער…“
די הײַנטיקע פּאָליטיק שפּילט אין „מקום שׂמח“ אָבער אַ קנאַפּע ראָלע און נאָר דורך סובטילע פּרטים: ווען ורד און בען מיינען אויף אַ רגע אַז זייער פֿאַרווײַלונג-צימער אינעם גליל ווערט אָנגעגריפֿן פֿון צפֿון; אָדער ווען ורדס ברודער נדבֿ ווײַסבאַך (רועי עידן) גייט אַרום אָנגעטאָן אין מיליטערישע מונדירן. אָבער אַפֿילו אָט דער שטאַרקער ישׂראלדיקער זעלנער האָט שטענדיק מורא פֿאַר זײַן ייִדיש מאַמעלע און פּראָבירט זי וואָס מער אויסמײַדן.
נעמיס שטענדיקע וואָרענונג, אַז זי וועט זיך נישט לאָזן אָפּערירן ווײַל „כ׳וויל נישט זײַן קיין בעל-מום אין מדינת-ישראל!“ קען מען אויסטײַטשן אַז אין ישׂראל קען מען זיך נישט דערלויבן צו זײַן אַ שוואַכינקע. די סעריע טוט אַ מערקווירדיקע אַרבעט בײַם אַרויסטרײַבן די שדים פֿונעם עבֿר וואָס רודפֿן דאָס ישׂראלדיקע באַוווּסטזײַן, אָבער פֿון דער אַנדערער זײַט קען מען די סעריע קריטיקירן אַז זי דערווײַטערט זיך פֿון זאָגן עפּעס באַטײַטיקס וועגן די הײַנטיקע פּלאָגענישן און בלוטיקע מלחמות.
אינעם זיבעטן קאַפּיטל „תּיירות יהודית“ (ייִדישער טוריזם), נעמט ורד אָן איר מאַמעס בקשה אַז פֿאַר דער אָפּעראַציע וויל זי באַזוכן ווילנע, כּדי צו זען דעם געטאָ וווּ איר באָבע פּעסיע איז געווען. דער גאַנצער קאַפּיטל איז טאַקע פֿילמירט געוואָרן אין ווילנע, און מיר באַקומען אַ שלל אויסערגעוויינטלעכע קאָמישע און דראַמאַטישע סיטואַציעס.
אַן אַנדער באַנוץ פֿון ייִדיש, וואָס פֿאַרחידושט בלי-שום-ספֿק די ישׂראלישע צוקוקערס געשעט אין אַן אַנדער עפּיזאָד, ווען נעמי פֿאַנטאַזירט אַז אַ באַרימטע ישׂראלדיקע טעלעוויזיע־פּערזענלעכקייט, מאָשיק גלאַמין, קומט צו איר אַרײַן אין דער דירה און הייבט אָן רעדן מיט איר אויף ייִדיש. ער זינגט איר אַפֿילו אַ שלאָפֿליד אויף ייִדיש: „תּל-אָבֿיבֿ פֿאַר האַלבער נאַכט דער ווינט וויל גאָרנישט בלאָזן נאָך און די לופֿט איז שווער און שטיקט און שטיקט מיך איך בין נישט זיכער וואָס צו זאָגן צי כּדאַי בכלל צו פֿרעגן, נישט פֿרעגן.“
קאָלער און נהרי האָבן אַ סך וואָס צו זאָגן וועגן דער הײַנטיקער ישׂראלדיקער געזעלשאַפֿט, וועגן אירע מוראס און שטרעבונגען. לאָמיר נאָר האָפֿן אַז אין זייערע צוקונפֿטדיקע שאַפֿונגען וועלן זיי אויך באַהאַנדלען די האַרבע שוועריקייטן פֿון מלחמה און שלום, וואָס פֿאַרשטיקן אונדזער אַלעמענס לופֿט.
https://www.kan.org.il/content/kan/kan-11/p-962212/s1/967128/
בילדער:
01 די הויפּט געשטאַלטן פֿון דער סעריע „מקום שׂמח“ (פֿון רעכטס): יותם, נעמי, ורד און בען (KAN 11)
02 ורד (קאָלער) און בען (פּנחסאָוו) לעבן אַדורך אַ קריזיס אין זייער זיווג-לעבן (KAN 11)
03 ורד (קאָלער) און איר מאַמע נעמי (דיין) זוכן אַ פֿאַרהיילונג אויפֿן ברעג-ים (KAN 11)
The post Secular Jews speak Yiddish in Israeli TV series ‘Makom Sameach’ appeared first on The Forward.
Uncategorized
Over 300 rabbis and Jewish leaders call for removal of UN official who denied Oct. 7 rapes
(JTA) — Over 300 Jewish leaders, including women’s rights advocates and rabbis, urged the United Nations on Tuesday to remove Reem Alsalem, the U.N. rapporteur on violence against women and girls, for denying that rape occurred during Hamas’ Oct. 7, 2023, attack on Israel.
The letter, which was addressed to U.N. secretary-general Antonio Guterres, came two weeks after Alsalem claimed in a post on X that “No independent investigation found that rape took place on the 7th of October.”
In the letter, its signatories express their “horror and outrage” at Alsalem’s rhetoric, and cite two U.N. reports from March 2024 and July 2025 that concluded that there was “reasonable grounds” to believe that sexual violence had taken place during the attacks “in multiple locations, including rape and gang rape.”
The petition was organized by Amy Elman, a professor at Kalamazoo College who has authored books on antisemitism and state responses to sexual violence, and Rafael Medoff, the director of the David S. Wyman Institute for Holocaust Studies. It was shared with the Jewish Telegraphic Agency soon after being sent to Guterres.
“The targeted sexual abuse of Israelis by Hamas and its supporters is one weapon in the arsenal of those seeking Israel’s obliteration,” Elman said in a statement. “It’s outrageous that deniers such as Reem Alsalem are aiding and abetting the sexual violence by claiming it never happened. These apologists should be ashamed of themselves.”
The letter’s signatories include Deborah Lipstadt, the former antisemitism envoy; Judith Rosenbaum, the head of the Jewish Women’s Archives; Rabbi Irving Greenberg, the former chairman of the U.S. Holocaust Memorial Museum; Rabbi Deborah Waxman, the president of Reconstructing Judaism; and Hebrew College president Rabbi Sharon Cohen Anisfeld.
Dispute over whether sexual violence took place as Hamas murdered about 1,200 people in Israel on Oct. 7 has solidified as a point of sustained interest for some of Israel’s staunchest critics who allege that Israel and its supporters are using claims of rape as propaganda. Even the United Nations, frequently maligned by Israel and its supporters over its record toward Israel, has drawn allegations of complicity in the propaganda campaign from pro-Palestinian voices — though the U.N. rapporteur on Palestinian rights, Francesca Albanese, who has faced her own calls for dismissal from the Trump administration, has also publicly questioned the claims.
In addition to the U.N. reports, independent reporting and research by an Israeli nonprofit have validated claims of sexual violence on Oct. 7.
In the X exchange that spurred the new letter, Alsalem was arguing with another user about the Israeli government’s prosecution of soldiers accused of abusing a Palestinian detainee.
A day later, Alsalem posted a link to a Substack podcast from October where she criticized the credibility of the March 2024 U.N. report and said she had sought contact with the Israeli government to confirm its findings but had not received a response.
“The media, certain organizations and the world basically fell into the trap that Israel set up, which is to project that there was barbaric sexual violence being committed by these barbarian Palestinian men, and it was spun around and disseminated and very much used in order to then justify the genocide,” said Alsalem on the podcast.
Medoff said in a statement that Alsalem’s continued employment reflected inconsistent standards when it comes to Israel and antisemitism.
“If a UN official made such a remark concerning rape victims from any other ethnic or religious group, there would be an international uproar,” he said. “The same standard should apply to Israeli Jewish women who were sexually assaulted by Hamas terrorists.”
The post Over 300 rabbis and Jewish leaders call for removal of UN official who denied Oct. 7 rapes appeared first on The Forward.
Uncategorized
Rome synagogue memorial for 2-year-old killed in 1982 Palestinian terror attack vandalized
(JTA) — A synagogue in Rome and a memorial for a 2-year-old boy killed in a 1982 attack by Palestinian terrorists on the city’s Great Synagogue were vandalized on Monday by unknown individuals.
The plaque dedicated to Stefano Gaj Taché, who was killed in the attack that also left 37 injured, is located on the Monteverde synagogue, also known as the Beth Michael Synagogue, in Rome.
The unknown vandals spray painted black on the memorial, and also wrote “Free Palestine” and “Monteverde anti-Zionist and anti-fascist” on the facade of the synagogue, according to the Italian newspaper Corriere della Sera.
The vandalism was condemned by Victor Fadlun, the president of the Jewish Community of Rome, who said in a post on Instagram that the incident came amid a “a climate of intimidation” where antisemitism has “become a tool of political protest.”
“We place our trust in the police and call for the government’s strong intervention to halt this spiral of hatred,” Fadlun continued.
The incident comes amid a recent series of antisemitic vandalism in Rome, an epicenter of pro-Palestinian activism that has continued to see large demonstrations even after the ceasefire in the Israel-Hamas war in Gaza.
In October, the words “Dirty Jews, may you all burn” were spray-painted on the shutters of a kosher bakery, and in June a sign at another local synagogue was defaced with the words “Sieg Heil” and ”Juden Raus.”
“This is an act that outrages the Jewish community and deeply wounds it, because the plaque is dedicated to a child murdered by Palestinian terrorism and because this is a meeting place where young people and children meet, where they pray and create a sense of community,” Fadlun told Corriere della Sera. “Attacking the synagogue in this way means disavowing and violating the right of Jews to be able to come together and lead a normal life.”
In a subsequent post on Instagram, Fadlun said Italian President Sergio Mattarella had spoken to him over the phone to express his “solidarity” in relation to the synagogue vandalism.
Antonio Tajani, the Italian minister of foreign affairs, also condemned the vandalism in a post on X, adding that he has called Fadlun as well.
The European Jewish Congress also condemned the vandalism in a post on X. “This is not ‘anti-Zionism.’ It is antisemitism: the targeting of Jewish memory, Jewish mourning and Jewish history,” the group said. “Stefano’s name is a symbol of one of Italy’s darkest terror attacks. His memory should be protected, not desecrated. We stand in solidarity with the Jewish community of Italy and call on authorities to investigate this hate crime and ensure that such acts are treated with the seriousness they deserve.”
The post Rome synagogue memorial for 2-year-old killed in 1982 Palestinian terror attack vandalized appeared first on The Forward.