An intrepid puppy who marches for labor rights. A 6-year-old girl who sews herself a locomotive to carry her away from her daily chores. A Jewish boy who would be Pope.

These stories, written in Yiddish, are all entertaining and whimsical, and like so much writing for young people, may be seen as less than serious. But they were also  composed as part of a larger communal project that was widely regarded as urgent. Beginning in the late 19th century, Jewish thinkers outlined the need for a children’s literature in the vernacular as a way to shape the future.

As Miriam Udel writes in her new book, Modern Jewish Worldmaking Through Yiddish Children’s Literature, these authors sought to “write a better world into being in a distinctively Yiddish key.”

Arriving at a time of competing nationalisms — communism and the socialism of the Jewish Labor Bund on one side, Zionism on the other — Yiddish writing for children began in Eastern Europe. It then spread to New York and, with the migration of Jews, Latin America.

Udel’s book is structured around the evolution of the canon, that, after the Holocaust, reexamined its purpose, pushing for literacy and what she calls the “rhythms of Jewish time.”

The writers responsible for Yiddish literature came from various political stripes. Some were educators and academics and others first made their names with stories for adults. Their work ranged from naturalist accounts of a Bund sanatorium to mythic tales of travelers on the Sabbath. Yet within nearly every story a theme of social justice rings through.

Udel, the compiler and translator of the Yiddish children’s story treasury Honey on the Page and the force behind a hit puppet show based on Chaver Paver’s stories of Labzik the communist puppy, researched nearly 1,000 works for the book.

“The overarching goal is to create literature that is going to make its readers want to joyfully and affirmatively choose Jewish identity,” Udel said of Yiddish children’s literature after the Holocaust. “This is an idea that I see us kind of rediscovering now.”

I spoke with Udel, an associate professor of Yiddish language, literature and culture at Emory University, about how this literature developed and changed to meet the times, and why Sholem Aleichem, for all his talent, had “no game” writing for kids. The following conversation has been edited for length and clarity.

I think a lot of people might be surprised that the first Yiddish children’s stories can be dated, and that it’s only really back to 1889. Why did it take so long to develop?

Children’s literature is very much a function of changing ideas about what childhood is and what children need. For a really long time, differences in age were much less important than differences in gender. Instead of boys and girls, we really had proto-men and proto-women. It’s really only when we’re starting to get these modern ideas about childhood as a protracted period, as a time for education and leisure [that this emerges]. We had an ideal of education for Jewish boys since time immemorial, but the idea that both boys and girls would have this time available that could be filled with the activity of reading, that was really new, and that was a product of economic changes, as much as cultural and educational developments,

It was also wrapped up in these nationalist movements that were emerging, the secular nationalist movement for Jews that produced the Yiddish school system. What were the cultural changes there and how did they lead to this literature?

By the turn of the 20th century, we have a pretty well-fleshed-out modern idea of what childhood is and what children are. Their job is to become educated, and there is a delay before we expect them to take up the burdens of adulthood, and at the same time, there are a lot of different nation-building projects underway. We can look to Mandatory Palestine as it prepares itself to become the State of Israel, and the way that Hebrew children’s literature is created out of whole cloth for helping to define who would be the citizens of this new Jewish state. We can also look to the Soviet Union. The revolution is going to remake humanity, and so it’s an efficient shortcut to start with the very young who could be imagined as a blank slate onto which you can write the story of your new state and your new citizenry. In the case of Yiddish, there are some of those cultural nationalist impulses, but it’s complicated because it bumps up against the reality that Yiddish really never comes close to being the language of a conventional nation state. And so instead of Yiddish being recruited into a conventional nation-building or state-building project, Yiddish gets recruited into what I call “worldmaking,” which is a project of creating symbolic polities and structures that children are going to be able to inhabit in, and through, their encounter with Yiddish.

The bulk of this genre is coming from mostly secular writers, but you note a lot of the stories seem to involve Shabbat and stories of the cheder.  Why did these secular Jewish writers gravitate towards content that was in some way religious?

Everybody, no matter how secular they felt, had to deal with a question of, “What is the significance of the Jewish past?” “What is the significance of the language that has been handed down to us as a mother tongue?” And “How can this shared, collective past in some way shape the future?” Some of them don’t deal with the past — everything is very forward-looking, and that’s where we actually tend to see a lot of girl protagonists. The future is female for Yiddish children’s literature. Whereas we see our cheder stories, our school tales with boy protagonists that orient themselves toward the past, and sometimes we see authors digging into a very deep, rich kind of Jewish past in order to pull up something that they think will be of use now and tomorrow.

That’s what happens with a subgenre that I write about the Sabbatarian tale, that describes somebody observing a very traditional, even Halachically-informed Sabbath under vulnerable circumstances, where maybe it wouldn’t even make sense for them to choose the immobility and all of the ways that the Sabbath grounds you in a negative sense, they are nevertheless choosing to uphold the Sabbath and finding that it grounds them in a positive sense. There’s a convergence point between the very traditional idea of a regular cessation of labor every seven days and the most cutting-edge socialist thinking about the worker being able to reclaim time from the boss and say, “1/7 of my time doesn’t belong to you.”

There are some sort of bold-faced names showing up and trying their hand at this literature. We have Sholem Aleichem trying his best. What do you make of the writers that are maybe more familiar to us and their efforts, and who are some writers that we might not know about who stand out?

Across Jewish literatures, several decades into the 20th century, there’s a sense of almost civic duty to try your hand at writing something for children, and some of them are terrible. One of my favorite Yiddish authors for adults, Yisroel Rabon, writes this super weird novella that I wrote about at length in my first book, Never Better! It’s violent and disturbing and terrible, and I would never put it before children in my life. And then we get someone like Sholem Aleichem, who wrote so brilliantly about childhood and child characters from the perspective of adulthood, but really had no game when it came to addressing living, breathing children. And he was such a bold name that they tried to retrofit his stories to appeal to children. It became canonical because he’s Sholem Aleichem. And then you get someone like Isaac Basevis Singer, who’s really already made quite a name for himself as a novelist and a writer for adults. And [Elizabeth Shub], the daughter of a legendary children’s editor of the Kinder-zhurnal, who becomes an English language children’s book editor as her career, goes and recruits Isaac Bashevis Singer to write for children.

And he didn’t know how to do it. He had to really kind of stumble his way into some kind of address to children. So he started out trying to write rhyming poetry, because he thought that’s how you talk to children, literarily, and it was stilted and it was terrible. And she told him, “Itsik, go back to the drawing board.” He kind of cracked the code and figured out his formula, and he started producing these really heartwarming tales of the old country, and he was able to pour a sense of hopefulness and decency that he only half believed in for adults into these children’s stories.

Then as this enterprise of writing for children in Yiddish and publishing arms gets going, it becomes professionalized, and it becomes the province of both professional educators and also people whose whole career is write for children, or who wrote somewhat for adults, but also somewhat for children. And then we start to get figures like Zina Rabinowitz, who’s one of my favorites. Last year I did this project, 5785 where I published a new Yiddish children’s holiday tale before each one of the holidays that ran in the Forward. And one of my go-to authors was Zina Rabinowitz. She’s writing in the 1950s, but she really understood how to address kids, and it was a very smooth process to translate her, and her psychological intuitions about children and childhood were very much in keeping with our own.

A large part of it for the Americas was how to communicate about the Holocaust. Part of the approach was stories of resistance or metaphors — the life of a tear shed by a boy who was deported. Can you talk about how they tackled that?

One of the really important figures in thinking about this and kind of theorizing what to do was Yudel Mark. He’s publishing articles in 1941 and 1943 and 1947 reflecting on what they did and how they did. And he says “We may have sinned against child psychology.” So there’s an awareness that there is a field devoted to children’s wellbeing, and that field has made everyone aware of children’s vulnerability, and that it was worth overriding that concern in order to let Yiddish-speaking Jewish children know what was happening to their cousins and how to go on and live their own Jewish lives in light and in spite of what had happened to European Jewish children.

Something that comes up as a theme — there’s tzedekah for a poor person on Purim, even in the first story — is building empathy for readers. 

The single most frequently occurring theme across all the varieties of Yiddish children’s literature, is the persistence of wealth inequality and the need to redress it in some way. The prescriptions for what to do or what to focus on in redressing wealth inequality really vary, particularly by political stripe. This is where we can sort of dig down and see where an author situated themselves on the ideological spectrum. And so we have Kadia Molodosky writing a beautiful story “The Beggar and the Baker,” about the traditional value of giving tzedakah, of charitable giving as a matter of justice and as a matter of pre-paying a debt that you don’t even know exists yet, because that’s what the baker does. He gives challah every week to all the beggars, including one with radiant eyes. And when the bakery burns down and the baker is left destitute, along comes the beggar of all of those years whose fortune has changed, and he’s come precisely to pay back and discharge the debt.

And we have other stories that speak in the language of tzedakah. We have a story of a little boy’s political awakening, realizing that as a kind of well-off, middle-class kid with everything that he needs, there’s a whole economy and political order that’s been created to make sure that he has down feathers in his pillow and wool to be sewn into the suit that he wears, and leather for the shoes that he wears, and that other creatures have suffered and died, and that other human beings are working at hard jobs, like the washer woman, so that he can have nice things. So there’s his coming into political awareness.

And then, going further out on the left, we get a story about the birds of the forest who organized politically to liberate the urban birds who are dwelling in cages. And the story really walks its child reader through the mechanics of labor organization and collective action. And so everyone wants to fix wealth inequality, but people have really different ideas about how to do it and what to emphasize.

The state of this literature now is mainly from the Hasidic world. Do they read any of these, these old secular writers and their Shabbat stories? I know the orthography is different.

It’s not like there’s a kosher version of Kadia Molodowsky or Isaac Bashevis Singer. There is, instead, just alternate content that originates in that community. There might be Yiddish children’s versions of midrashic stories, stories from rabbinic literature, that got an update in the 1910s or the 1920s and those same stories have formed the basis of materials for contemporary Hasidic children. But that would be sort of incidental. One thing that I did see, and actually my favorite of the contemporary Hasidic children’s books that I own, is a graphic novelization of a Rebbe Nakhman story about a wise man and a fool, and the production values are really high. The illustrations are great, and who doesn’t love a graphic novel?

What does the future of the genre look like for non-Hasidic Yiddish readers, a growing cohort having kids now.

One of the ways that I got into this research area is that I was looking for children’s materials that originated in Yiddish, not necessarily something that’s been translated into Yiddish or translated for pedagogical purposes, that would be simple enough that my students could productively read it in the second semester. And I thought, “Is there any children’s literature?” And so now I get emails all the time from people who are using Honey on the Page to locate children’s literature, which they are then using to further their Yiddish education. I think that some of these stories really want to exist in new forms, and as picture books and as graphic novels. I actually just got the go ahead from the peer reviewer on my translation of Labzik, which SUNY is going to publish in August. All 12 Labzik stories. And I think Labzik is desperately eager to become a graphic novel. And I think Labzik wants to be animated. The puppet film was so successful. I think there’s a lot more where that came from.

I do think that it’s a time of renaissance, and that children’s literature is such an exciting frontier, because it’s a way to build interest from and grant access from a very young age. It’s something that multiple generations can share with each other with great pleasure and profit. And then, for the people who do make the leap into studying Yiddish, whether it’s through Duolingo or a class, it gives them a way to progress with their language study, so it can do all of these different things for us that feel like they have a lot of currency right now.

The post How Yiddish authors made a new world writing for children appeared first on The Forward.

לאָמיר אין דעם הײַנטיקן טאָג פֿון באַפֿרײַונג און שׂימחה נישט פֿאַרגעסן די אַנדערע קרבנות פֿונעם 7טן אָקטאָבער 2023, און אויך נישט דאָס אַכזריות מיט וועלכן די מלחמה האָט זיך אָנגעהויבן. כּבֿוד זייער אָנדענק!

— מרים טרין, איבערזעצערין פֿונעם ווײַטערדיקן עסיי פֿון העברעיִש

1.

איך געדענק, ווען אַוואַד איז געווען קליין, אַ קליין קינד, האָבן איין מאָל ער און זײַנע ברידער געטאָן עפּעס אין דער היים, געמאַכט אַ באַלאַגאַן, ס׳איז געוואָרן אַ מהומה, און אַלע ברידער און שוועסטער האָבן געמאַכט דעם ויבֿרח, זיך צעלאָפֿן און נאָר ער איז דאָרט געבליבן, און איך קום צו, זע אים דאָרט זיצן אַזוי רויִק און קוקן אויף מיר. זאָג איך אים: ״פֿאַר וואָס שטייסטו נישט אויף? זעט אויס אַז דו האָסט דאָס געמאַכט דעם באַלאַגאַן!״ און ער שטייט פֿאַר מיר, ווי אַ שד! און זאָגט: ״פֿאַר וואָס ביסטו אויף מיר אין כּעס, טאַטע? אויב איך וואָלט דאָס געטאָן, וואָלט אויך איך אַנטלאָפֿן, אָבער איך האָב גאָרנישט נישט געטאָן, טאָ פֿאַר וואָס זשע זאָל איך אַנטלויפֿן?״ און איך האָב אים געגלייבט און אים געזאָגט: ״ווייסט וואָס? דו ביסט גערעכט, דאָס איז אמת, דו האָסט דאָס נישט געטאָן.״ ער האָט געהאַט אַ קאָפּ, דאָס אָ קינד. און ער האָט געהאַט קוראַזש, זיך מיר אַנטקעגנצושטעלן. און ער האָט געהאַט אַ גוט האַרץ.

ער האָט געהאַט אַ גרויס האַרץ. אין אונדזער דאָרף, אין איכסאַל, קומט מען נאָך אַלץ אונדז מנחם־אָבֿל זײַן, און עס איז געקומען זײַן לערערקע און אונדז געזאָגט, אַז ער האָט איר געברענגט אַ מתּנה צום געבורטסטאָג, ער האָט איר געברענגט אַ קליינע קייט, און אַן אַנדער לערערקע האָט אונדז דערציילט אַז ער האָט איר געברענגט אַ בלום. ער האָט געהאַט אַ האַרץ אַזאַ, נישט יעדעס קינד געדענקט אַזוי דעם געבורטסטאָג פֿון זײַן לערערקע, ער האָט געהאַט רשימות, פֿלעגט געדענקען דאַטעס, אַ געבורטסטאָג פֿון אַ מומע, אַ פֿעטער, פֿון זײַנע ברידער און אויך אין די ערטער וווּ ער האָט געאַרבעט, אין איחוד הצלה [אַן אָרגאַניזאַציע פֿאַר ערשטער גיכער הילף], אויך דאָרט האָט ער אַלעמען געדענקט און איז געווען דאָרט יעדן איינעמס חבֿר.

ער איז נישט געווען קיין בטלן. ער איז געווען אַ פֿלײַסיק קינד. נישט געווען קיין אַרבעט אין דעם אַמבולאַנס — פֿלעגט ער גיין אַרבעטן אין אַ חתונה־זאַל, זײַן אַ קעלנער. נישט געווען קיין אַרבעט דאָרט — פֿלעגט ער גיין זײַן אַ קוכער, העלפֿן דעם קוכער. ער האָט אויך געקענט קאָכן, פֿלעגט קאָכן אַלץ, פֿיש, פֿלייש, ראַקעלעך. און ער האָט געהאַט אַ גוטן קאָפּ, ער פֿלעגט גיין אין אַ חתונה־זאַל צו אַרבעטן דאָרט און דעם גאַנצן אָוונט פֿלעגט ער העלפֿן בײַ זײַן טיש, אויפֿנעמען מענטשן: ״הײַ, ווי קען מען אײַך העלפֿן, וואָס קען מען אײַך ברענגען?״ ער פֿלעגט זאָגן אַ גוט וואָרט און מען פֿלעגט אים געבן טרינקגעלט, פֿלעגט ער קומען אַהיים מיט טויזנט שקל. אַ קאָפּ האָט ער געהאַט, דאָס אָ קינד. ער איז געווען אַ גוט קינד. געווען אַ גוט קינד.

ער האָט זיך אָנגעהויבן אויף דאָקטער, אין געאָרגיע. זיך דאָרט געלערנט איין יאָר און צוריק, ס׳איז דאָרט געווען אַ באַלאַגאַן אין דער קאָראָנע־צײַט. אָבער ער האָט געהאַט פּלענער זיך אומצוקערן אַהין, ענדיקן זיך לערנען, ווערן אַ דאָקטער. די גאַנצע צײַט האָט ער געטראַכט פֿאָרויס. דערווײַל האָט ער אָנגעהויבן זיך לערנען זײַן אַ פּאַראַמעדיקער און אַרבעטן בײַ ״יאָסיס אַמבולאַנס״. ס׳איז דאָ אַ פֿירמע ״יוסיס אַמבולאַנס״ און מען האָט אים דאָרט געוואַלדיק ליב געהאַט, אים אויסגעלערנט זײַן אַ פּאַראַמעדיקער און אים געגעבן נאָך אַן אַרבעט און ער פֿלעגט דאָרט אַרבעטן שעהען לאַנג, שעהען לאַנג. כ׳האָב אים געזאָגט: ״לאָז דאָס אָפּ, דו ביסט די גאַנצע צײַט אונטער וועגנס.״, און ער האָט געזאָגט: ״ס׳איז מיר גוט, טאַטע.״ ער איז געווען אַ מענטש פֿון אַרבעט.

ער איז געווען אונדזער מיזיניק, דער קלענסטער, און פֿונדעסטוועגן פֿלעגט ער אונדז צום מערסטן העלפֿן. די גאַנצע צײַט פֿלעגט ער העלפֿן, קומען צו מיר אויף דער אַרבעט און מיר זאָגן: ״דו רו זיך אָפּ, טאַטע, זאָג מיר נאָר וואָס צו טאָן, וועל איך טאָן, דערקלער מיר וואָס צו טאָן, וואָס צוצוגעבן, וואָס צו פֿאַרבינדן, ווי אָנצושטעלן, דו רו זיך אָפּ.״ איך בין אַ בוי־אונטערנעמער, און ער איז געווען צוגעקלעפּט צו מיר און ליב געהאַט מיר כּסדר צו העלפֿן. אַ מאָל פֿלעגט ער גיין, צוריקקומען פֿון שול און מיר דאַן גרייטן עסן און געקומען מיטן עסן צו מיר אויף דער אַרבעט און מיר זאָגן, קום, זעץ זיך אַוועק און עס, טאַטע, און זאָג מיר וואָס צו טאָן.

און דאָס גאַנצע לעבן פֿלעגן מיר חלומען אין איינעם, געוואָלט אים בויען אַ הויז, אים קויפֿן אַ הויז און אים דערנאָך חתונה מאַכן, געווען גרויסע פּלענער, ער איז געווען דער מלאך אין אונדזער הויז, אַ מלאך, כּסדר פֿלעגט ער אַרומנעמען זײַנע שוועסטער, אַ קוש געבן, ער איז געווען דאָס ליכט דאָ, און איצט זײַנען מיר אַליין, קוקן זיך איינער דעם אַנדערן אין די אויגן אַלע פּאָר רגעס, שוין, נישטאָ, אונדזער לעבן צעשטערט. און אַלע נאַכט בעטן זיך זײַן מאַמע און איך אײַן, טוען תּפֿילה, ער זאָל אונדז קומען צו חלום, אָבער ער — אויך אין חלום קומט ער נישט. אינשאַללאַ, מיט גאָטס הילף וועט ער נאָך קומען צו אונדז צו חלום.

אַוואַד איז אַראָפּ אין דרום שוין דאָנערשטיק, ער האָט מיטגענומען מיט זיך דעם וואָגן מיטן מיניטראַקטאָר, ס׳איז געווען מיט אים דאָרט אַ מיניטראַקטאָר. ווען ער איז אַרויס פֿון דער היים, האָט ער נאָך אַלץ נישט גענוי געוווּסט, וווּהין ער פֿאָרט. פֿאַר וואָס? ווײַל מיט אַ וואָך פֿריִער איז געווען אַן אַנדער ענלעכע געשעעניש, אין דער געגנט פֿון דער ערבֿה [אַראָווע — געגנט אין דרום־ישׂראל] און אויך דאָרט האָט אַוואַד געאַרבעט ווי אַ פּאַראַמעדיקער, האָט ער געמיינט, ער גייט ווידער אַהין.

איידער ער איז אַרויס, האָט די מאַמע אים מיטגעגעבן עסן. אַוואַד האָט ליב געהאַט ברענגען עסן דער גאַנצער מאַנשאַפֿט, פֿלעגט ער זיי ברענגען לאַבאַנע [ווײַסן יאָגורט] וואָס מיר גרייטן אַליין, און בוימל, און זאַטאַר [געווירץ] און פּיטעס, אַלץ האָט ער געברענגט און מען פֿלעגט אַלץ ליב האָבן. ער פֿלעגט דאָס טאָן אַ סך. און שוין, איז אַוועקגעפֿאָרן, האָט אונדז געזאָגט: ״חבֿרה, איך פֿאָר אויף דרײַ טעג, בײַ־בײַ, זײַט געזונט.״ און איז אַוועק.

דאָנערשטיק האָט מען געהאַט אַ געשעעניש און פֿרײַטיק נאָך איינס, ער האָט דאָרט באַהאַנדלט עטלעכע מענטשן, געווען הייס, האָבן זיי זיך אויסגעטריקנט, האָט ער דאָרט געהאָלפֿן מענטשן. און בײַ נאַכט, בײַ נאַכט איז פֿאָרגעקומען אַ מסיבה. בסדר, ער איז געווען צוגעוווינט, ער איז געווען אויף אַ סך אַזעלכע געשעענישן, מענטשן קומען אַ מאָל, פֿילן זיך נישט גוט, חלשן אַוועק, נישט עפּעס ערנצטס. מסיבות, אַזוי איז דאָס.

אויף צו מאָרגנס, שבת, האָט ער אַפֿילו מיט קיינעם נישט גערעדט. מיר האָבן גאָרנישט נישט געוווּסט. איך בין בכלל געווען אין שפּיטאָל. פֿאַר וואָס? ווײַל איך, איך האָב געהאַט אַ ווייטיק אין די לונגען און פֿרײַנד האָבן מיר געהייסן גיין אין שפּיטאָל אויף אַן אונטערזוכונג. בלויז דערנאָך, מיטיקצײַט, האָבן מיר אָנגעהויבן פֿאַרשטיין וואָס געשעט, מיר האָבן אים אָנגעקלונגען און ער האָט נישט געענטפֿערט און ער האָט נישט גערעדט גאָרנישט. און איך בין אין שפּיטאָל, מיט אַ לונגען־ווייטיק, איך האָב נישט באַוויזן צו אָטעמען. און איך האָב נישט פֿאַרשטאַנען, פֿאַר וואָס איך באַווײַז נישט צו אָטעמען. 

וואַלאַ, איצט פֿאַרשטיי איך.

4.

מיר ווייסן נישט קיין סך. מיר האָבן נאָך נישט אויסגעפֿאָרשט, נישט גערעדט מיט קיינעם. וואָס מיר ווייסן: אַז עס האָבן זיך אָנגעהויבן די ראַקעטן און דאַן איז אָנגעקומען די ערשטע כוואַליע טעראָריסטן און זיי האָבן דאָרט געשאָסן און געוואָרפֿן גראַנאַטן, איך ווייס נישט וואָס זיי האָבן געוואָרפֿן, און די מענטשן דאָרט זײַנען פֿאַוווּנדיקט געוואָרן אין האַנט, אין פֿוס, אין דעם און יענעם, האָט מען זיי גענומען באַהאַנדלען, ער איז אַ פּאַראַמעדיקער, ער און די שוועסטער וואָס איז געווען צוזאַמען מיט אים האָבן זיי אָנגעהויבן באַהאַנדלען, פֿאַרבינדן זייערע וווּנדן, זיי צו העלפֿן, זיי האָבן דאָרט באַהאַנדלט אַ סך פֿאַרוווּנדיקטע גלײַך בײַם אָנהייב. און ער, ער האָט געהאַט אַ מיניטראַקטאָר, ער איז אַהין און צוריק, און געברענגט פֿאַרוווּנדיקטע צום געצעלט, איז ווידער און ווידער אַוועק צום שטח פֿון דער מסיבה, געפֿירט פֿאַרוווּנדיקטע, אַזוי איז דאָס געווען. און דאַן האָבן אָנגעהויבן זיך באַווײַזן טעראָריסטן, אַרומשיסן דאָרט, אויפֿרײַסן, און אַלע זײַנען אַנטלאָפֿן, אַלע פּאַראַמעדיקערס דאָרט זײַנען אַנטלאָפֿן, און ס׳איז געווען דאָרט מיט אים אַ מיידל, אַ שוועסטער, אַ מיידל, און זי האָט גענומען וויינען און ער האָט זי אַרומגענומען און איר געזאָגט: „איצט האָבן מיר נישט קיין צײַט פֿאַר דעם. שטעל זיך אויף און לאָמיר זײַן שטאַרק! זאָלסט זײַן געבענטשט! שטעל זיך אויף!“ און דאָס זעלביקע האָט ער געזאָגט אַ בעדויִנער יונגן־מאַן וואָס איז דאָרט געווען. ער האָט זיי געהאָלפֿן אַנטלויפֿן פֿון דעם אָרט. און אַלע זײַנען טאַקע, טאַקע אַנטלאָפֿן און דער צווייטער פּאַראַמעדיקער האָט אים געזאָגט: ״אַוואַד, שוין, אַנטלויף! זײַ נישט קיין נאַר, לויף!״ דאַן האָט אַוואַד אים געזאָגט: ״דו אַנטלויף, איך וועל זיך אַן עצה געבן מיט זיי.״ דאָס זײַנען די לעצטע ווערטער וואָס אַוואַד האָט אים געזאָגט: ״איך וועל זיך אַן עצה געבן מיט זיי.״ ער האָט געמיינט, אַז ער וועט רעדן מיט זיי אויף אַראַביש, רעדן, מישטיינס געזאָגט, מיט זיי וועגן דעם קאָראַן אָדער עפּעס אַזוינס. ער האָט געמיינט, ער קען זײַן דער מלאך פֿון דער דאָזיקער מלחמה. ער האָט נישט געוווּסט אַז זיי, סע אַרט זיי נישט, נישט דאָס און נישט גאָרנישט. איז ער דאָרט געבליבן. ער איז געבליבן דאָרט, וווּ די פֿאַרוווּנדיקטע. ער האָט זיי נישט פֿאַרלאָזן. כאָטש ער איז געווען דער ייִנגסטער אין זייער מאַנשאַפֿט, איז ער דער וואָס איז געבליבן אויפֿפּאַסן איינער אַליין אויף זיי. און פֿון דאָרט האָט ער געשריבן יוסין, דעם באַלעבאָס פֿון דעם אַמבולאַנס, ער האָט אים געשריבן: ״מיר זײַנען אין אַ באַלאַגאַן דאָ, מיר געפֿינען זיך אין אַ מלחמה, מיר דאַרפֿן הילף, וווּ איז די מדינה, אַ סך מענטשן קומען אַהער, אין אויטאָס, צו פֿוס.״ 10 אַ זייגער אין דער פֿרי האָט ער אים געשריבן. און דאַן זײַנען אויך אַהין צו אים געקומען נאָך פֿאַרוווּנדיקטע און ער האָט אויך זיי באַהאַנדלט, איז געווען דאָרט אַליין און האָט זיי באַהאַנדלט און אַ טייל פֿון זיי, טייל פֿאַרוווּנדיקטע זײַנען שפּעטער געראַטעוועט געוואָרן. דאָס איז פֿאַר וואָס דער פּרעזידענט וואָס איז דאָ געווען, האָט מיר געזאָגט אַז אַוואַד איז אַ קריגסהעלד. ער איז דערהרגעט געוואָרן דאָרט, אין דעם געצעלט, זיי האָבן אים אַרײַנגעשאָסן צוויי קוילן אין האַרץ, צוויי קוילן, פּונקט אין דער לינקער זײַט. און ווען מיר האָבן געפֿונען זײַן טויטן גוף, האָט מען אים געפֿונען מיט באַנדאַזשן אין די הענט. ער האָט נאָך געהאַלטן אין אַרומלויפֿן מיט באַנדאַזשן. דאָס איז וואָס איז אים וויכטיק געווען צו טאָן, פֿאַרמאַכן די וווּנדן פֿון די פֿאַרוווּנדיקטע. נאָר זײַנע וווּנדן איז נישט געווען קיינער ווער סע זאָל זיי פֿאַרמאַכן. און ווען איך בין געקומען אים זען, ווען מען האָט מיר געברענגט דעם טויטן גוף, ווען איך האָב אים געזען, איז ער געווען אין דעם אָרון מיט אַ שמייכל! און די מענטשן האָבן אים אונטערגעזוכט און מיר געזאָגט, ער איז אין גאַנצן ריין, ווי נײַ, עס פֿעלט אים נישט גאָרנישט, אַחוץ צוויי לעכער אויף דער לינקער זײַט, דאָרט וווּ דאָס האַרץ. און זײַן פּנים איז געווען שיין, שיין. ער איז געווען אַ מלאך אין אָרון. אַ מלאך. אַ חתן! סאַראַ פּנים ער האָט געהאַט. ווער עס האָט אים געזען, וואַלאַ, אַוואַד איז אַ גרעסערער קראַסאַוועץ ווי ער איז געווען בײַם לעבן.

5. ווער איז אַלץ נישט געווען אויף זײַן לוויה! עס זײַנען געווען מוסולמענער, דרוזן, קריסטן, ייִדן, טשערקעסן, ווער איז אַלץ נישט געווען אויף אַוואַדס לוויה. בײַ אונדז — פֿרויען טאָרן נישט אַרויס אויף קיין לוויות, אָבער אַלע פֿרויען זײַנען געשטאַנען אַזוי אויף די גאַסן! אַלע זײַנען געשטאַנען אויף די גאַסן און געקוקט אויפֿן אָרון. ווער איז אַלץ נישט געווען אויף דער לוויה, ווער האָט אַלץ נישט תּפֿילה געטאָן. איך האָב אַ חבֿר אַ רבֿ וואָס האָט תּפֿילה געטאָן פֿאַר אַוואַדן, איך האָב אַ חבֿר אַ בישאָף פֿון נצרת [נאַצערעס] וואָס האָט תּפֿילה געטאָן פֿאַר אַוואַדן. און דערנאָך זײַנען געקומען מענטשן אונדז צו טרייסטן, מענטשן וואָס איך קען זיי נישט! אַראַבער, ייִדן, געקומען פֿון מודיעין [מאָדיִיִן — אַ שטאָט], געקומען פֿון צפֿון, מיר געזאָגט „איך האָב געהערט וועגן דײַן זון“, מיך אַרומגענומען און איך האָב זיי אויפֿגענומען, איך נעם אויף יעדן גאַסט, יעדן מענטשן.

אַוואַד איז געווען דאָס קינד פֿון גאַנצן דאָרף. נישט מײַן זון. די מענטשן אין דאָרף האָבן מיר נישט געזאָגט ״מיר פֿילן מיט מיט דיר״, ניין! זיי האָבן געזאָגט: ״אַוואַד איז אונדזער זון! דאָס איז דער זון וואָס איז אַרויס פֿון אונדזער היים!״ אַזוי האָבן אַלע מיר געזאָגט. און איך שווער, איך האָב צוגעקראָגן כּוח פֿון די דאָזיקע מענטשן. איך בין אַ וויינער, איך בין אַ שפּירעוודיקער מענטש, אָבער איך בין געשטאַנען און אויפֿגענומען די מענטשן. טויזנטער, טויזנטער מענטשן זײַנען געווען. און זיי האָבן מיר געגעבן דעם כּוח. זיי האָבן מיך געבענטשט מיט כּוח.

איך, שוין — איך האָב שוין געקראָגן מײַן פּאָרציע אומגליק. אָבער איך טו תּפֿילה, איך טו תּפֿילה אַז איצט נאָך דעם וואָס עס איז אונדז געשען, זאָלן מיר קענען לעבן רויִק, לעבן בשלום, מיר מוזן בײַטן אונדזער לעבן, מיר מוזן צוזאַמען אָננעמען איינער דעם צווייטן, גוט לעבן צוזאַמען, מיר קענען זײַן אַ מדינה אַ מחיה, אַ וועלט אַ מחיה, איך ווייס נישט, פֿאַר וואָס מיר זײַנען אַזוי. פֿאַר וואָס איז דאָס לעבן אַזוי. פֿאַר וואָס דאַרף מען לעבן אַזוי, איך ווייס נישט. 

פֿאַר וואָס זאָל נישט זײַן רויִק, פֿאַר וואָס זאָל נישט זײַן שלום? פֿאַר וואָס קענען נישט אַלע לעבן צוזאַמען. איך, ווי לאַנג דאַרף איך לעבן. זיבעציק, אַכציק, נײַנציק, לסוף גיי איך אַוועק פֿון דער אָ ערד. די אָ ערד איז נישט מײַנע און נישט קיינעמס נישט. טאָ לאָמיר לעבן רויִק, לאָמיר לעבן אַזוי, איינער זאָל ליב האָבן דעם צווייטן, איינער זאָל האָבן דרך־ארץ פֿאַר דעם צווייטן. ווי איז געשען, אַז מיר דאָ, זײַנען געוואָרן חיות. ווי האָט גאָט אונדז געשאַפֿן, ווי לאָזט גאָט אונדז לעבן. אַפֿילו בײַ חיות איז דאָס האַרץ בעסער ווי אונדז.

און באמת, איך בין גרייט דאָס אָנצונעמען, מוותּר צו זײַן אויף אַוואַדן און זאָגן, יאַללאַ, דאָס איז בײַ מיר געווען דער לעצטער אומגליק, אָבער פֿון איצט אָן וועט ווערן בעסער, רויִקער, ליכטיקער. אינשאַללאַ. אינשאַללאַ! זאָלן מיר גיין אויף דעם דאָזיקן וועג, אויף דעם ווײַסן וועג. לאָמיר מאַכן פֿון ס׳נײַ ליכט!

איבערגעזעצט פֿון העברעיִש: מרים טרין

The post ‘Let us go on this path, on the white path’ appeared first on The Forward.

With the release of the last surviving hostages from Gaza, the Jewish community has breathed a collective sigh of relief. In the days ahead, we’ll remove yellow ribbon pins from our clothing and tuck away hostage dog tags in our drawers.

But while this is a moment for celebration, it is also critical that we maintain the focus and sense of urgency of these last two years to ensure such a nightmare never happens again.

If we are sincere about preventing another Oct. 7, and that massacre’s two years of brutal aftermath, we cannot become complacent. We must ensure that the murders of Oct. 7, the suffering of the hostages and the killing of thousands of Gazan civilians are the last great tragedies of the Israeli-Palestinian conflict.

While the hostage issue is close to being fully resolved, with the return of the living hostages to Israel on Monday — the remains of dead hostages must still be returned — many challenging steps are left to be completed in the agreed-upon peace plan. Humanitarian aid must flood Gaza, with basic utility infrastructure reestablished as soon as possible. The strip must be rebuilt under a technocratic transitional government, while ensuring Hamas has no role in the territory’s future. And a political horizon must be set for Palestinian statehood, and a pathway to lasting Israeli-Palestinian peace.

Most policy experts and analysts will say that the chances of the deal being completed as planned are slim. And it’s easy to imagine that these outstanding terms will lose the attention of the general public in the weeks, months, and years ahead.

But it is without a doubt in the interests of Israel and the global Jewish community alike to ensure the plan in its entirety reaches fruition.

While the barbarity of Oct. 7 shook us to our core, we must remember that, although it was one of the most horrific days in Israel’s history, the attack was a continuation of the ongoing cycle of violence that has fueled this conflict for decades. For years prior, periodic flare-ups and military escalations would garner international scrutiny. But when tensions decreased, attention would go elsewhere, leaving the status quo intact, and Israelis and Palestinians alike awaiting the next battle.

How do we finally break that cycle?

First, by lifting up Palestinian moderates and peacemakers. We must demonstrate that the pathway to freedom, peace and prosperity runs through diplomacy and pragmatism, not extremism and fanaticism.

And in our effort to be clear-eyed about the formidable obstacles that stand in the way of our righteous goals, we must reckon with the fact that those who hoped to prolong this conflict came not only from Hamas’ ranks, but also from within Israel and the Jewish community.

It is on all of us to reject extremists of all stripes — Palestinian and Israeli alike. We must remain vigilant against exploits by any actor that drive us further away from peace, be it terror attacks from Hamas, violence by Israeli settler extremists, or government-sanctioned land grabs in the West Bank.

If my words alone are not convincing, then I offer those of hostages and their family members — the people whose heartwrenching stories have been seared into Jewish communal consciousness these past two years.

Rachel Goldberg-Polin, mother of the murdered hostage Hersh Goldberg-Polin, stated in a recent interview, “If there is something that can be done to move the entire region forward to get us out of this stuck, quicksand taffy that we’re entwined in — all of us in this region — we have to take that chance.”

Liat Beinin Atzili, a released hostage and widow of the murdered hostage Aviv Atzili, shared earlier this year what she had said to one of her captors: “There are 14 million people between the river and the sea. None of us is going anywhere. We have no choice but to figure out how to live here — even if not together — how to live here without killing each other.”

For the past two years, we’ve heard the phrase “there is no going back” after Oct. 7 become a cliche. It is on all of us, now, to make sure to fulfill the hopeful promise in those words — not the destructive one.

If we truly meant it — if we are committed to ensuring there are no more massacres, no more hostages and no more bloodshed — then we must honor the words and wishes of those in our community who have borne the heaviest costs of this conflict. It’s time to advocate as fervently for the full implementation of this peace deal as we have for the rescue of the hostages.

Because while the pins and dog tags may come off now, we are still fighting for them.

The post The hostages are home. The fight for their future is far from over appeared first on The Forward.